Sống trong môi trường hiện đại thời nay chúng ta dành một chút thời gian nhìn lại nét văn hóa dân tộc qua những cái gần gũi nhất trong đời thường của mỗi người ......Nếu ghé thăm xin cho chủ nhà một lời bình để hoàn thiện hơn nét văn hóa về chủ đề "CHỢ ĐỒNG XUÂN". Cảm ơn mọi người đã ghé thăm
CHỢ ĐỒNG XUÂN- NÉT XƯA TRONG HIỆN ĐẠI
Nguyễn Học
Khởi đầu từ vua Lý Thái Tổ dời đô từ đất Hoa Lư ra thành Đại La mùa thu năm Canh Tuất, rồi đổi tên là Thăng Long. Từ đó trở thành kinh đô của nước Đại Việt thời Lý- Trần – Lê và theo tiến trình phát triển Hà Nội cho tới ngày nay.
…Nằm ở trung tâm trời đât
Nói đến Hà Nội không thể không nhắc tới lịch sử hình thành từ hàng ngàn năm về trước với biết bao thăng trầm, biến cải. Đất Thăng Long xưa, Hà Nội nay, trong sự nhận thức của vị vua Lý Công Uẩn thì đất đó là: “Ở chính giữa bờ cõi đất nước, được cái thế rồng cuộn, hổ ngồi, vị trí giữa bốn phương nam bắc đông tây, tiện hình thế núi sông bao bọc. Ở đó địa thế rộng mà bằng phẳng, đất đai cao ráo mà sáng sủa, dân cư không khổ về nỗi tối tăm, thấp ẩm, muôn vật đều phong thịnh tốt tươi” nên có thể “mưu toan nghiệp lớn, tính kế lâu dài cho con cháu đời sau”
Như một quy luật tất yếu đã hình thành phố phường thì không thể không có chợ. Bởi đó là nơi đáp ứng nhu cầu mua bán trao đổi những sản phẩm hàng hóa của con người để duy trì cuộc sống, đồng thời kích thích sản xuất nhằm phục vụ không ngừng sự phát triển của xã hội. Cũng vì lí do đó mà chợ trở thành một trong những trung tâm giao lưu đông đúc và nhộn nhịp ở nơi phố thị mặc dù bất cứ nơi nào. Phố chợ Đồng Xuân ra đời và nghề buôn bán ở đất kinh kỳ từ xưa tới nay cũng ra đời như vậy.
Một nét phác thảo lịch sử
Nhà văn chuyên viết tuỳ bút nổi tiếng Băng Sơn kể rằng, cách đây trên nǎm trǎm nǎm khi con sông Tô Lịch chưa bị lấp hết, người dân kẻ chợ vẫn thường tụ họp ở hai cái chợ nhỏ ngay bên bờ sông vừa trong vừa mát ấy. Một tại chỗ đền Bạch Mã, phường Hà Khẩu (Hàng Buồm nay), một nữa nơi bến và chùa Cầu Đông (số 38B Hàng Đường bây giờ). Hai chợ nhỏ họp ngay ngoài trời, trên nền đất sông, bến thuyền tấp nập, làng xóm đông vui, đổi trác sản vật quanh vùng. Chợ còn họp lan sang đền Huyền Thiên (Hàng Khoai) cạnh đó.Nǎm 1899, người Pháp dẹp mấy chợ này, dồn dân vào cái chợ to hơn, là khu đất còn trống trải của phường Đồng Xuân, mái tranh, vách nứa, rào chắn cũng chỉ là tre cắm xung quanh, ai vào cũng phải nộp thuế chợ, nên nhiều người cứ họp chợ ngay bên ngoài.
Nǎm 1890 mới bắt đầu xây dựng 1 chiếu nhà cầu, dài 52 m, tường sắt, mái tôn kẽm, cao làm chợ Đồng Xuân chính nó là một chợ to nhất Hà Nội từ ngày ấy. Tường xây dần dần được dựng và củng cố. Có 3 cổng vào chợ, và 2 ngách, một thông sang Hàng Khoai, một ngõ nhỏ hơn thông sang Hàng Chiếu. Cho đến khoảng dǎm chục nǎm gần đây, chỗ chợ Bắc Qua còn có xưởng dệt "Lơ Pa-Giơ" (Le Page), sau xưởng dệt đóng cửa, thành sân đá bóng, và dần dần thành chợ, nhập vào với Đồng Xuân như ngày nay, rộng trên một vạn mét vuông.
Nơi hội tụ và tỏa sáng
Ngay từ xa xưa, chợ Đồng Xuân không chỉ là nơi buôn bán sầm uất, điểm giao hàng đầu mối trung tâm cho các chợ, vùng xung quanh mà còn là một trung tâm văn hóa. Một nét độc đáo mang tính lịch sử và đô thị của chợ Đồng Xuân khác với nhiều chợ vùng quê cổ truyền Việt Nam, là ngày nào cũng họp, cũng có phiên. Hơn thế nữa, Đồng Xuân mang một vóc dáng hoành tráng và nguy nga, không thấy thấp thoáng bóng mái gianh, mái rạ như nhiều chợ vẫn thấy ở các miền quê…. Trong những năm thực dân Pháp đô hộ, một ngôi chợ lớn như vậy là hiếm ở Hà Nội. Nhưng dù kiến trúc và ngoại hình khác biệt nhưng những hàng hóa ở đây thì chắc rằng vẫn thuần Việt. Những hàng hóa được mua đi, bán lại vẫn là những hàng hóa thiết yếu cho cuộc sống. Vẫn là “dăm miếng cau khô, mấy lọ phẩm hồng/ vài thếp giấy dầm hoen sương sớm..” như một nhà thơ đã ghi về chợ quê Việt Nam, không thì cũng là những con cua, cái tôm cái tép rồi đến những lụa là, gấm vóc từ làng dệt Hà Đông hay những manh chiếu Hới, những đặc sản mùa nào thức ấy, hoa thơm trái ngọt từ khắp các nơi đổ về.
Trong quá trình hình thành và phát triển từ 61 phường của Thăng Long thời Trần, 36 phố phường của Đông Kinh thời Lê với những phố giăng mắc cửi đường quanh bàn cờ đến bây giờ Hà Nội có thêm hàng trăm phố phường với muôn mặt cuộc sống đa dạng, phong phú. Cũng từ đó, mà chợ Đồng Xuân lại có những hàng hóa chuyên biệt để tương ứng với các phố phường mang tên hàng, vật phẩm tiêu dùng mà người Thăng Long buôn bán như: quần áo, tiền vàng bằng giấy cho Hàng Mã, các vị thuốc dân gian cho hàng Thuốc Bắc như cam thảo, táo tàu, bạch truật, hạnh nhân, các sản phẩm chế biến từ vàng, bạc cho phố Hàng Bạc.
Những tổng kết về “ba dao” cho người dân lành nghề về đô thị lập nghiệp là “Dao cầu, dao kéo, dao phay” dường như tích tụ tại Đồng Xuân. Dao cầu đại diện cho ngành thuốc bắc, dao kéo đại diện cho người ít vốn nhưng tài hoa; cắt tóc. Dao phay biểu trưng cho người làm hàng ăn cần cù, kỹ tính.
36 phố phường kinh doanh các mặt hàng thì cũng có tất cả những sản phẩm kinh doanh đó bán tại chợ. Phải chăng, vì thế câu tục ngữ “Khéo tay hay nghề đất Kẻ Chợ” – đã thể hiện một cách cô đọng truyền thống làm ăn tài giỏi của người đất Thăng Long xưa cho tới tận bây giờ.
Có thể nói chợ Đồng Xuân không chỉ là trung tâm buôn bán to nhất, sầm uất và phong phú các loại hàng hóa ở Hà Nội mà còn là chợ đầu mối cung cấp mọi mặt hàng cho các chợ ở nhiều tỉnh trên miền Bắc.
Đứng về mặt phong thuỷ thì chợ Đồng Xuân nằm ở trục trung tâm giao thông, từ đó tỏa đi các hướng trong thành phố rất tiện lợi, đồng thời từ chợ trung tâm này còn có hàng loạt các phố và chợ vệ tinh tạo thành một màng lưới chợ phong phú, đông vui và trao đổi rất thuận lợi.
Từ chợ Đồng Xuân ta có thể thấy phong cách chợ ở đất kinh kỳ xưa và Hà Nội nay, lan tỏa tới những chợ Hôm, chợ Hàng Da, chợ Hàng Bè, ở các phố phường trong nội thị và các chợ Bưởi, chợ Mơ, chợ Long Biên ở các vùng ven đô… Đó cũng là một trong những phong thái của người Hà thành góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của đát kinh kỳ vưa, và người Hà nội nay.
Chợ Đồng Xuân nằm ở vị trí ngay gần bờ đê sông Hồng – dòng sông vẫn lặng lẽ chở phù sa bồi đắp cho cuộc sống của người Việt từ hàng ngàn năm nay. Từ chợ Đồng Xuân đi về hướng nào cũng tiện. Hướng đi lê Chèm, hướng đi về Hoàng Hoa Thám, hướng ra Bờ Hồ, hướng đi Cửa Đông, Ô Quan Chưởng, hướng đi Quán Thánh. Chợ Đồng Xuân lại rất gần với ga Long Biên. Từ đây, hàng hóa đến và đi những chuyến tàu đi về các miền của Tổ Quốc.
Đặc biệt, dòng sông Hồng trở nên hiền hòa và thanh bình hơn khi năm 1902, người Pháp đã khánh thành cây cầu Long Biên lịch sử do Daydé & Pillé thiết kế và thi công. Cũng từ cây cầu Long Biên nên chợ Đồng Xuân lại càng thuận tiện cho giới thương nhân để chuyển hàng đến và đi xuống các tỉnh bên kia sông như Bắc Ninh, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, Cao Bằng.... Và từ chợ đầu mối Đồng Xuân này, hàng hóa lan tỏa đến các chợ phụ cận để cung ứng kịp thời hàng hóa, dịch vụ cho người dân Hà Nội như chợ Hàng Da, chợ Long Biên, chợ Hôm, chợ Bưởi, chợ Mơ, chợ Hàng Bè… Câu tục ngữ “Nhất cận thị, nhì cận giang”, nếu đặt vào phố chợ Đồng Xuân thì đạt cả hai. Chẳng biết ngày xưa các cụ theo ngành quy hoạch nào mà tài tình đến thế? Hay chỉ là những tri thức dân gian được đúc kết từ ngàn năm lịch sử?
Chợ Đồng Xuân không chỉ mang vai trò của một ngôi chợ mà rộng hơn, Đồng Xuân mang vai trò của một điểm giao lưu văn hóa. Các sản phẩm, hải sản từ Bắc đến Nam, từ Đông đến tây đều vận chuyển về đây rồi lan tỏa đi các nơi, cũng từ đó, người kinh doanh hàng hóa vô tình hay hữu ý đã mang theo các yếu tố văn hóa của vùng miền họ sinh sống để giao lưu và hội nhập với văn hóa Thăng Long? Như một tính tất yếu của văn hóa kinh kỳ là hội tụ và tỏa sáng mà chợ Đồng Xuân đã vượt lên trên yếu tố chợ thông thường mà cõng trên mình chất văn hóa - một đặc điểm độc đáo trong các chợ ở Việt Nam. Vì lẽ đó, cách thức mua hàng, bán hàng ở Đồng Xuân cũng thực sự văn hóa.
Hơn thế nữa, là một nhân chứng của lịch sử, chợ Đồng đã chứng kiến cuộc chiến đấu oanh liệt cả Trung đoàn Thủ đô anh hùng trong những ngày toàn quốc kháng chiến năm 1946 ngay tại khu chợ với bao chiến công lẫy lừng. Trong cuốn ”Nguời và cảnh Hà Nội”, nhà nghiên cứu Hoàng Đạo Thuý đã nhận định rất chính xác rằng ”Xem các phường phố, các cánh đồng, mỗi bước là gặp những vết tích xưa, những kết quả mới, thấy rõ rằng ông cha chúng ta bị bó buộc đến mức nào mà vẫn viết nên lịch sử ’
Đồng Xuân ngày nay vẫn toạ lạc bên phố Hàng Đường với vóc dáng và diện mạo như xưa. Trải qua biết bao thăng trầm và biến cố lịch sử, nét văn hóa của chợ Đồng Xuân vẫn tiếp tục được bồi đáp và lan tỏa.
Dưới tác động mặt trái của nền kinh tế thị trường, chợ Đồng Xuân vẫn giữ được những nét văn hóa hào hoa, tao nhã của đất Tràng An xưa, Hà Nội nay, minh chứng cụ thể là những dòng người tấp nập đổ về mua bán, trao đổi hàng hóa và thưởng lãm khung cảnh của chợ và phố cổ Hà thành. Như một sự khẳng định, Đồng Xuân vẫn là ngôi chợ của Hà Nội không những lớn về tầm vóc quy mô, mà còn lớn ở sự lan tỏa văn hóa. Đồng Xuân - một nhân chứng của lịch sử Thăng Long Hà Nội mãi là một địa chỉ quen thuộc và trân trọng không thể thiếu cho những lớp người Hà Nội về cả phương diện thương mại lẫn văn hóa.
